Bir tapınaktır doğa, sütunları canlı
Anlaşılmaz sözler duyulur zaman zaman
Sembol ormanları içinden geçer insan
Tanıdık bakışlar süzer gibidir sizi

Bir derin, bir karanlık birlik içinde
Aydınlık kadar sonsuz, gece kadar geniş
Uzaktan söyleşen uzun yankılar gibi
Renkler, sesler, kokular karışır birbirine

Kokular vardır çocuk tenlerinden taze
Obua sesinden tatlı, çayır gibi yeşil
Kokular da vardır azgın, zengin, gürül gürül

İnsana sonsuz şeylerin tadını veren
Misk, amber, aselbent, buhur gibi kokular
Duyuları, düşünceyi alıp götüren

Çoklukta Birlik Şiiri / Charles Baudelaire

Etkilendin…

Hayatın boyunca pek çok şeyden etkilendin.

Bazen bir filmin final sahnesi, bazen de bir müzik ya da klibi, kelimelere dökemediğin hislere  tercüman oldular. İçindeki “şey”’i dışarı çıkarttılar. İçindekinin dışarı çıkma hazzını yaşadıkça ağladın, güldün. Hayattan zevk aldın.

Yazarları, yönetmenleri takip ettin. Bazı sanatçılara insanüstü bir hayranlık duydun. Çünkü onların eserlerinde içindeki tarifsiz açlıkları besledin. Hiçbir paranın satın alamayacağı, hiçbir unvan ya da kariyerin ulaşamayacağı manevi tatminleri yaşadın. İçten içe biliyorsun ki bu hayat, yaşamak ya da insan olmak maddi ihtiyaçları karşılamanın ötesinde bir “deneyim”.

Bir fotoğrafa bakıp onu çekene ya da bir resme bakıp onu çizene hayranlık duydun. Peki hiç bir ağaca bakıp hayranlık duydun mu? Bir nehre bakıp suyun taşlara çarpa çarpa ilerleyişinden haz duydun mu? Sonbaharda rüzgar estikçe yağmur gibi yağan sarı kızıl yaprakların altında durup o manzaradan hiçbir orgazmın ya da başka maddi zevklerin ulaşamayacağı hazları yaşadın mı?

Peki ya hiç görmediğin, bilmediğin, varlığını tarif dahi edemeyeceğin bir şeyden haz aldın mı?..

Sanatçılara eserleri için hayranlık duyarız çünkü içimizde anlatamadığımız şeyleri anlatırlar. Aslında yeni bir şey öğrenmeyiz. O nedenle her sanatçıyı herkes sevmez. Çok sevdiğiniz bir filmi acımasızca eleştiren arkadaşınızı düşünün. Ya da çok zevk aldığınız bir müzikten nefret eden bir tanıdığınızı. Ne sanatçı kötü bir eser üretmiştir ne de arkadaşınız zevksizdir… Sadece her eser bir radyo frekansı gibidir. Bazı kişiler çok doğal olarak bazı frekansları alamaz çünkü onların başka frekansları alması gerekiyordur. Buna evrenin çeşitliliğinde de rastlarız. Evren sadece tek bir atomdan ya da hücreden oluşabilecekken neden onlarca molekülü ve sonsuz sayıda ve çeşitlilikte canlıyı yaratmış ki? Çünkü bu çeşitlilik varoluş sürecinin doğal bir sonucu. Bu perspektiften baktığınız sizin sevdiğiniz bir şeyi başkasının sevmemesi artık çok daha anlaşılır ve doğal gelecektir. Hatta bu güzel bir şey bile.

Her sanatçı aslında başkaları beğensin diye değil kendi içinden gelen yaratma isteğini tatmin etmek için eser üretir. Yazar keyfinden yazmaz. Bir sıkıntısı vardır ve onu boşaltması gerekir. Ressam öfkesini, hüznünü, neşesini tuvale çarpar. Yani eser yaratım sürecinde mutlaka sanatçıyı güdüleyen bir duygu var gibi görünüyor. Eser ortaya çıktıktan sonra ise izleyicisi ile buluştuğunda aslında olan şey sadece aynı duyguları paylaşan insanların eser üzerinde buluşması ve birbirlerine tercüman olması oluyor. O nedenle mesela “Mabel Matiz” dinleyen iki insan birbirini bulduğunda iyi anlaşabiliyor çünkü sanatçının içindekileri yansıtış şeklinden dinleyici kendi duygularına bir kapı aralıyor ve aynı kapıyı aralayanlar arasında bir frekans oluşuyor.

Buna işaretleme de diyebiliriz. O nedenle sembolizm bu kadar önemli bir ekol. Sözlerle ifade edilemeyecek pek çok hissi tek bir esere döküp o eserle işaretleyebiliriz. O eser bir sembole dönüşür ve artık o eseri / sembolü görenler arasında gizli bir şifreli iletişim şekli gelişir. Mesela barış sembolü gibi. Ya da hayat ağacı sembolü gibi. Bu sembolün derinliklerine inenler karşılaştıkları bilgilerle duygusal açılımlar yaşarlar ve belirli bir frekansa girerler. Tohumun ağaca dönüşmesi, ağacın meyve vermesi ve tekrar tohuma dönüşmesi. Tohumda çokluğun çoklukta tohumun verisinin saklı olması ve daha nice açılım…

Peki ortada sanatçısı olmayan bir eser varsa kime hayranlık duyarız? Bazıları buna tanrı der, bazıları Allah ya da hiçbir şeye inanmasa bile insanlar bir tür gücün olduğunu hissederler. Hiçbir insan  müdahalesinin olmadığı bir ırmağın kenarında su içen ceylanı görmek ve ceylandaki, ağaçların gövdesindeki, kayalardaki renk uyumundan etkilenmek eminim bu bloğun az sayıdaki özel okurlarının başına çokça gelen bir histir. Bazı insanlar böyle güzel doğa ortamlarına girdiğinde sadece orayı kirletmeyi düşünürken bazılarımız da o görüntülerden haz duyarız. Demek ki muazzam bir doğa manzarasından haz duyduğumuzda içimizdeki bir duygunun dışarıdaki yansımasını görürüz. Tıpkı bir filmin duygu yüklü finalinde ağlamamız gibi. Ağlama sebebimiz aslında o filmin final sahnesinde yaşanan duyguları kendi içimizde de bulmamızdır. Doğaya bakıp haz aldığımızda, bir kuşun kanadındaki sanata, “işçiliğe” bakıp etkilendiğimizde, bir dağın heybeti karşısında gözlerimizi alamadığımızda da aslında yaşadığımız şey bu katharsistir. Yani Özdeşlik kurmak, bağ kurmak ve hislerimizin tercümesi.

Duygu yüklü bir filmde ya da müzikte bu duygusal boşalımın yaşanmasını anlamak kolay fakat neden ağaca taşa toprağa bakarken bu hisleri yaşıyoruz diye düşündüğümüzde bizi şu noktaya götürür: Sanatçı ile ortak duyguları paylaşıyoruz. 🙂

Estetik, güzellik gibi kavramların tartışmaları neredeyse insanlık tarihiyle bir olsa da burada masaya yatırdığımız olgu güzellik nedir ve bizi ne etkiler sorusu değil. Sanatçı, eseri ve izleyicisi arasındaki ilişki. Somut dünyada hayranı olduğunuz sanatçılarla aranızdaki bağdan bunu anlayabiliyorsunuz. Fakat doğadaki insan eli değmemiş sanat ile sanatçısı arasında nasıl bir bağ kurabiliriz?

Matrix filmini ilk izlediğimden beri (ergenlik yıllarıma denk gelir) hayatta tek istediğim şey ilk filmdeki o malum sahneyi yaşamaktı: “Neo’nun aydınlanıp tüm evreni akan sıfır ve birler halinde görmesi.” Hayatın arka planındaki kodları bu denli net görmek, işleyiş sistematiğini çözmek ve hatta belki de “hacklemek” istiyordum. Çünkü hayat bir kafesti ve bu kafesten çıkmam gerekiyordu. Nitekim tam olmasa da neredeyse matrixteki o sahnedeki gibi bir anlayış seviyesinde evrenin sistematiğinin hasbelkader farkına vardım   / devam ediyorum. Fakat yıllar içinde anladım ki hayatın kodlarını görmeye çalışmak beyhude bir çaba. Aksine atom altı parçacıklarına inmeden olduğu haliyle ve bu güzellikle bu esere bakmak gerekiyor. Çünkü tıpkı bilim insanlarının laboratuvarlarda atomun en küçük parçalarına indikçe onun kendisini yok etmesi / kaybetmesi gibi hayatın da derinliklerine inip onu parçalarına ayırmaya ve öyle anlamaya kalktığınızda hayat sizin için yok oluyor. Faust romanında Faust’un hayatı gibi… Yıllarını hakikati aramakla geçirmiş fakat elinde boşa geçmiş koca bir ömürle kalakalmıştı…

O nedenle bazen geri çekilip sanatın bizzat kendisine bakmak gerekiyor. Çünkü asıl giz ve hakikat sanatın kendisinde. Eserin nasıl yapıldığının tekniğinde ya da makine dairesinde değil.

Nasıl ki bir sanat eserine baktığınızda önce sanatçıyı sonra da aslında kendinizi görüyor ve o duyguları yaşıyorsanız; yaşamın bizzat kendisine baktığınızda da sanatçıyı göreceksiniz. Ardından o sanatçının  sizden çok da uzakta olmadığını, bizzat içinizde olduğunu görüp o aşkın, tarifsiz duyguları yaşayacaksınız.

Ve anlayacaksınız… Sanatçı yaratmak istiyor. OL’durmak istiyor. Siz de kendi içinizdeki sanatçıyı, yaratıcıyı göreceksiniz.

Onu gördüğünüzde siz de yaratmaya başlayacaksınız. Başka gözlemcilere ilham  olacaksınız. Aslında onun kalemi olacaksınız.

O nedenle “ikra”. O nedenle “oku”. 🙂 İçindekini oku, senin için sanatçının yazdığını oku ve okudukça aslında sen de yaz. Kendi hikayeni. Kendi hayatını. Hem sanatçının yolundan git hem de sanatçının kendisi ol.

Taa ki eser sanatçıyı aşana dek. Eserin seni aşana dek.

Zamanın, mekanın ötesinde…

🙂