Hazineye ulaşmak için işaretlere dikkat etmen gerekiyor. Tanrı, herkesin izlemesi gereken yolu yeryüzüne çizmiştir, yazmıştır. Senin yapman gereken, senin için yazdıklarını okumak yalnızca.

Paulo Coelho

Oraya, zaten orada olduğunuzu fark ettiğinizde varmış olursunuz.

Eckhart Tolle

SFR kelime kökünün etimolojik kökenlerine ineceğimiz bu yazımızda tıpkı çok ilgi çeken sembol yorumlama yazılarımız gibi kelimelerin yarattığı sembolleri, manaları inceleyeceğiz. Böylece hayatlarımızın hikayesini daha iyi anlamak için bir pencere açacağız. Kim bilir… Hayatın en derin gizemlerinin peçesini de kaldırırız… Her yazı gibi bu yazı da çok katmanlı. Yani bu yazıyı bitirdiğinizde okuma bitmiş olmayacak, aksine yeni başlayacak… 🙂

Kelimenin köklerine inmeden önce konuyla ilgili olmayanlar için şu önemli bilgiyi vermemiz gerekiyor: Arapça ve İbranice gibi Sami dillerinde; dili oluşturan hemen hemen tüm kelimeler üç harften oluşan bir köke sahiptir. Bu üç sessiz harften oluşan köke sistematik olarak eklenen ekler sayesinde yeni kelimeler ve anlamlar türetilir. Örneğin “hakim” kelimesinin kökü şu üç harftir: “hkm” Bu kök “karar, yargı, kanun, emir” gibi anlamlara gelir. Bu üç harfin farklı çekimleri yeni harfler doğurur. Hüküm, hakem, hikmet, mahkum, muhakeme, tahakküm, hükümet, tahkim… Görüldüğü üzere tüm kelimeler kökün etrafında dolaşan manalara sahip. Yani yasama, yargılama, kanun yoluyla gücü elinde bulundurma ve aynı güçle mahkum etme vs. Yeni türetilen her kelimenin anlam bakımından kökle bir ilintisi vardır. Böyle bir dil oluşum şekli; tek bir tohumdan ya da kökten çıkan dallara benzetilebilir. Dallar farklı yönlere farklı şekillerde uzasa da, hatta ve hatta ağacın aşılanmasıyla aynı dalda farklı farklı meyveler görülse de hepsi aynı kökten beslenmektedir.

Sfr de sami dil ailesinin antik kelime köklerinden birisidir. Kelimenin evrimi dil bilimciler tarafından şöyle ifade ediliyor: Tarihteki ilk sami dili olan Akadca’da “sipru” kelimesi “göndermek” anlamına geliyor. Daha çok at arabasıyla bir şey göndermek anlamında kullanılmış. Kayıtlara göre zaman içinde kelime “saparu”‘ya evrilerek “yazı ya da mektup göndermek” anlamında kullanılmaya başlanmış. 

Kelime, Akadca’dan sonra gelen hakim dil olan antik Aramice kayıtlarında “səphar” olarak kendini gösteriyor. Bu kaynaklarda “kesme”, “sınır çizme” ve “yazma” olarak üç anlamda kullanılmış. Araştırmalara göre Aramice kaynaklardaki bu sıradışı gibi görünen kullanım aslında kelimenin ilk çıkış noktasıyla sıkı bir bağlantı içeriyor: Bir şeyler göndermek için bir yolculuğa çıkan at arabası arkasında bir iz bırakır. Nitekim tüm patikalar da bu şekilde yani üzerinden geçen yolcuların bıraktığı izlerle oluşmuştur. Araçla bir şey göndermek, yazı göndermek, gönderici ve alıcı arasında bir sınır çiziyor. Bir çizgi oluşturuyor. Tıpkı yazmak için kullandığımız kalemin boş kağıt üzerinde bıraktığı izler gibi. Bu da bir yol yaratıyor. Bu aklınızın bir köşesinde dursun, daha sonra buna tekrar değineceğiz çünkü önemli.

Akabinde kelime köküne İbranice metinlerde, kutsal kitaplarda (eski ahit, tevrat incil vs.) yeniden rastlıyoruz. Bu kaynaklarda, kelime kökü olan spr / sfr; “saymak”, “numaralandırmak”, “hikaye anlatmak” ve “çizimle yazıya dökmek” olarak kullanılmış. (Ek not: İbranicede p harfinin özel bir formu f olarak okunur, yani p ve f harfleri birbirinin yerine geçebilir. İngilizcedeki p ve h harflerinin yan yana gelmesiyle f sesinin çıkması gibi..)

“Bir kelime nasıl aynı kaynakta hem saymak hem de hikaye anlatmak olarak kullanılmış?” diye sorguluyor olabilirsiniz. Saymak ve anlatmak arasındaki bağıntıyı dil bilimciler şöyle açıklıyor: Saymak ve numaralandırmak aslında bir sıraya koyma işlemidir. (Syntax ya da söz dizimi dediğimiz şey…) Bir hikaye anlatmak da olayları doğru sırasına koyup sayıp sıralayarak ifade etmek demek. Hatta İngilizcedeki “recount” kelimesinin kökeni de buradan geliyor. “Recount” bir olayın iç yüzünü anlatmak demek. “Count”; “saymak”, “hesaplamak” demekken “recount” hem yeniden saymak yani sırasını düzenlemek demek hem de anlatmak demek. Aslında Türkçe’de de böyle bir kelime var ama pek kullanmıyoruz: “Sayıp dökmek”. Bu kelime grubunun TDK’daki tanımı şöyle: “Bir işin türlü hallerini, bir şeyin bütün parçalarını zihne çarpacak şekilde art arda sıralayıp söyleme.” Örnek olarak şöyle bir cümle kurabiliriz: “Baş başa kalınca bana her şeyi sayıp döktü.”

Günümüze geldiğimizde ise sfr (ספר) kökü İbranice’de “kitap” anlamında kullanılıyor fakat diğer anlamları da içinde ihtiva ediyor. Nitekim kitap demek bir fikri başkalarına göndermek demek. Yani aslında Akadca ilk anlamından çok da ayrı değil. Kitap aynı zamanda söz konusu gönderilmeye çalışılan fikrin belirli bir sıraya konulup numaralandırılmasıyla oluşuyor. Yani fikir, belirli bir sıraya konularak yazılıyor, numaralandırılıyor ve bir kitap haline getiriliyor. Tüm bu süreçlerde kullanılan kelimeler aynı kökten geliyor: SFR Çünkü İbranice “sefer” kelimesi, üzerinde yazıların olduğu belge, sayfa demek. “Sofer” yazma eyleminin kendisi anlamına gelen bir kelime. Aynı kökten türeyen “mispur” kelimesi “sayarak, hesaplayarak, numaralandırarak kayıt altına almak” demek. Yine aynı kökten türeyen “sippur” kelimesi “hikaye” demek. Yani aynı kelime kökünden bir kitabın yaratım aşamalarına ilişkin tüm süreçler türüyor.

Kelimenin bu evriminden sonra Arapça kaynaklarda kelimeyle yeniden karşılaşıyoruz. Nitekim sfr kökü kuranda 12 farklı yerde geçiyor. Kuran’da bu kökle daha çok “sefer” (سفر)  kelimesi olarak karşılaşıyoruz. Sefer hepimizin bildiği ve Türkçe’ye direkt Arapça’dan geçen bir kelime. “Yolculuk, seyahat” demek. “Sefere çıkmak”, “sefer sayılı uçak” vs. gibi günlük hayatta bolca kullanımlarına rastladığımız bir kelime.

Kuran’da sfr kökünden şu kelimeler de türetilmiş ve kullanılmış:

• Safar, sefer, seferin: Yolculuk
• Esfāran: Kitaplar
• Esfera: Ağarmak, ışımak
• Musfiratun: pırıl pırıl
• Seferatin: Yazıcı (bir metni), katip

Görüldüğü üzere İbranice kök anlam Arapça’da da muhteviyatını koruyor. Sadece ek olarak ışıkla ilgili bazı fiiller de bu kelimenin anlamına eklenmiş görünüyor.

Arapça’daki sfr köküne eklenen eklerle şu kelimeler de türemiş:

Sufra: Yolcu yemeği demek. Türkçe’deki “sofra” kelimesinin kökeni “sufra”’dır. Yani üzerinde yemek yenen örtü, yer anlamına gelen “sofra” kelimesi, yolculuk anlamına gelen sfr kökünden ortaya çıkıyor. Çünkü yolcunun yemeğe de ihtiyacı var. 🙂 Bu basit gibi görünen bağıntı aslında pek çok idrake kapı aralayan bir bakış açısı, kavrayış şekli.

Musafir: Farkettiğiniz üzere Türkçe’deki “misafir” sözcüğünün kökeniyle karşı karşıyayız. Arapça bilenlerin aşina olacağı gibi kelime köklerine gelen –mu, -mü takıları kelimeyi edilgen yapıyor. Yani mu+sfr = sefer eden kişi anlamına geliyor. Yani yolculuk eden kişi, yolcu demek. Seyyah diye de çevirebiliriz. Kelimenin evrimine kısaca göz atarsak: Safar ya da sefer: uzun yürüyüş, yolculuk demek –> safara: yola çıkmak, seyahat etmek demek –> musafir: Yolcu

Sefir: Arapça’da “elçi” anlamına gelir. Buradaki bağıntı da muazzamdır çünkü elçi hakikatten de yola çıkan kişidir. Kişi ancak yolculuk ederek elçi olabilir. Elbette yolculuğunun bir amacı vardır o da bir şey göndermek, iletmek, taşımak. Bu yolculuğu da bir sınır çizer, bir patern yaratır… 🙂

Safari: Farkettiğiniz üzere bu kelime de safar/sefer yani yolculuk sözcüğünden direkt olarak türemiş. Afrika’da popüler olan vahşi hayvan gezilerine verilen isim. Üstelik bu kelime yakın denebilecek bir zamanda, 19. Yüzyılda türetildi ve dünya literatürüne girdi. Yaşayan dil diye bahsedilen kavram tam olarak böyle bir şey. Kökler (ağaç kökleri) yeni kelimeler (dallar ve meyveler) türetmeye devam ediyor.

Şimdi yönümüzü biraz çevireceğiz fakat sfr kökünün çevresinde dolaşmaya devam edeceğiz. Muhtemelen yazının başından beri aklınızda tek bir kelime var: Sıfır. Çünkü Türkçe’de bu kök ilk olarak sıfır kelimesini çağrıştırıyor. İbranice ve Arapçada sıfır kelimesiyle sfr köküne direkt atıf yok çünkü kelime kökleri farklı. Mesela Arapça’da “sıfır” kelimesinin kökü: “şfr”

Sıfır kelimesinin Arapça yazılışı: صفر 

Sefer kelimesinin Arapça yazılışı: سفر

“Sıfır” ve “sefer” kelimelerinin ilk harfleri Arapça yazılışlarında farklı olduğu için aynı kelime köklerine sahip değiller fakat sembolik olarak kelimelerin yazılışları birbirlerine çok benzer. Arapça “şfr” kökü hiç, boşluk anlamına gelir. Yani sıfır kelimesi boşluğu, boş olma halini betimleyen bir kelime kökünden türemiş. Sıfır kelimesini oluşturan harflerden ilki şeklen kendi üzerine kapanan bir harf iken sefer kelimesini oluşturan harflerden ilki kapanan çizginin açılıp dalgalanmasıyla oluşuyor gibi görünüyor. Geri kalan harfler ikisinde de aynı. Yani önce boşluk içinde dairesel bir döngü varken akabinde bir açılımla hareket ve ilerleme başlıyor. Yani yolculuk.

Arapça “şifre” kelimesi de “sıfır” ile aynı kelime kökünden türemiş. Nitekim İngilizce’de “şifre” / “anahtar” anlamlarına gelen “cipher” kelimesi Arapça “şfr” kökünden geliyor ve sıfır rakamı yerine de kullanılıyor. Şifre tam olarak “rakamlaştırmak ve bir yazıyı anlaşılmaması için kodlayarak yazmak” anlamına geliyor. Buradan yola çıkarak sıfır yani boşluk, içinde bir şifre barındırıyor diyebiliriz. Çünkü her yeni oluşan mana, kendini yaratan kelime kökü üzerinde bir açılım yaratıyor. Ki zaten yokluktan varlık meydana geliyorsa bu var olma sürecinde insan yokluktan varoluş sürecinin şifresini çözmeye çalışıyor. Şifresini çözmeye çalıştığı yokluğun anahtarı da yine insanın kendisinde. Tasavvuf ekollerinde bu konu çok detaylı anlatılır ama derine inmeden referans verip kaçacağız.

“Sefer” kelimesi Türkçe’de “kez, defa, kere” anlamlarına da gelir. Ki bu gayet mantıklıdır çünkü kelime kökünün yolculuğu esnasında kazandığı manalardan biri iz bırakma, çizme, yazma idi. Bunun da döngüsel bir hareketle mümkün olacağını söylemiştik. Yani bir elçi sürekli iki konum arasında sefer yaparsa gidip geldiği yollarda artık bir patika oluşur. Birkaç sefer (birkaç defa, bikaç kere) aynı yoldan yürürse ayak izleri bir hat çizer, bir yol yaratır. Ki ironiktir; yolcu bir yol olmadan, sıfırdan yolculuğa başlamıştı. Fakat yolculuğunun bizzat kendisi bir yol yarattı. 🙂

Son olarak ingilizcede “küre” anlamına gelen “sphere” kelimesine de göz atıp topladığımız doneleri birleştireceğiz, varmak istediğimiz yere ulaşmaya çalışacağız.

“Sphere” kelimesinin kökeni Yunanca “sphaîra” (σφαῖρα) ve küre demek. Bu Yunanca kelimenin daha da derin köklerine tam manasıyla ulaşılamıyor. Antik Yunanca’da “spaírō” fiilinden türediği düşünülüyor. “Spaírō” solumak, nefeslenmek demek. (Budist felsefedeki, tanrının nefes alıp vermesiyle evreni var edip yok etmesiyle ilintisi olabilir.) Kelimenin ilk rastlandığı antik kayıtlara göre kelime dünyanın da içinde bulunduğu kozmozu tasvir etmek için kullanılmış. Yani dünya ve çevresinde dönen yıldızlar, gezegenler bir tür küre olarak tasfir edilmiş. Atmosfer, stratosphere gibi kelimelerin kökeni de buradan geliyor. Yani kürelerden oluşan, nefes alıp veren bir dünya ve evren anlayışı.

İbrani’lerin tasavvufu diyebileceğimiz kabala felsefesinde; evrenin yaratılış aşamalarını anlatmak için kullanılan “sefira” ve “sefirot” kelimeleri de yine “sphere” kelimesinden türeyen ve aynı anlama gelen (küre) sözcükler.

Böylece elimizde üç adet tohum, üç ağaç kökü oluştu:

Üç kök de benzer ses frekanslarına sahip. Bu köklerden türeyen kelimeler de benzer ses tınılarına sahip. Ağız içinde çalıştırdığı kaslar ve çıkan ses tonları birbirine benzer. Yani Aynı ağacın farklı cinsleri olarak sembolleştirebiliriz. Nitekim manaları da birbiriyle uyumlu.

Sanırım bu denli teknik bilgiyi hikayeleştirerek anlatmak, bilgileri derleyip toparlamak adına daha uygun olacak:

Şifrelenmiş bir yokluktan, boşluktan, sıfırdan yola çıkan seferi (yolcu), bir mesajı göndermek üzere sefere çıkar. Çünkü yolcu sefirdir, elçidir. Mesajını somutlaştırmak adına kalemiyle boş kağıdında çizgiler, yollar oluşturarak yazıya aktarır, böylece mesajı bir yol yaratır. Bu yolculuğunda arkasında izler bırakarak da bir yol çizer. Misafir, yer yer konaklayarak farklı sofralara oturur, soluklanır. Seferi, bu misafirlik için oturduğu sofralarda hikayesini, mesajını anlatır. Hem göndermeye çalıştığı ve sefir (elçi) olduğu mesajını aktarır hem de bu sofralarda mesajına yeni çizgiler ekleyerek yolunu yaratmaya devam eder. Böylece yolcu başlangıçta tek bir tomar olan (sefer İbranicede tomar anlamına da geliyor) mesajını çoğaltmış olur. Mesajını sayarak numaralandırır ve sıraya dizerek ortaya bir kitap çıkartır. (sfr kök manası kitap demekti) Böylece seferi yani yolcu, sıfırdan yola çıktığı bu seferde sefir yani elçilik görevi esnasında anlattığı hikayelerden bir kitap yazarak seferatin yani yazıcı, katip haline gelmiştir.

Yolcu, yolculuğunun doğası gereği döngüsel bir hat çizer çünkü sıfırdan, sphereden yani boşluğu temsil eden halkadan, küreden çıkmıştır. Malum, sıfır rakamı da halka şeklinde. Bu döngüsel yolu oluşturmasına sebep olan ise yolcunun aynı yollardan birkaç sefer geçmesidir. Nitekim kelimenin Akadca kökeni bir mesaj göndermek için at arabasını kullanan yolcunun yarattığı izi de temsil ediyordu. Defalarca sefer yapan yolcu aslında başladığı yere döner çünkü adı üstünde elçi bir mesajı gönderip geri gelmekle yükümlüdür. Böylece sıfır rakamının neden halka şeklinde olduğunun da idrakine varıyoruz. Döngüsel olması sebebiyle…

Özetle bu yolculuk, bu sefer; sıfırdan başlayıp sıfıra giden ve o sıfırın kendisini de bizzat yolcunun oluşturduğu bir yol. Kendinden kendine giden yol…

Bu seferlik yolculuğunuzun bu safhasında, zamanın ötesindeki bu sofrada misafirim oldunuz bu yazıyla. Birbirimizin sefiri, elçisi olduğumuz bu yolda sıfırdan, yokluktan varlık küresini oluşturuyoruz. Bu küreden de tekrar sıfıra giden bir yol çiziyoruz.

Ve bu yolculuğu safir rengi bir gezegende yapıyoruz. 🙂

Seferleriniz huzurlu, sofralarınız bereketli, zihninizin şifrelerini kalbinizle çözdüğünüz, kürelerinizden kurtulduğunuz bir yolculuk olsun. 🙂

E-Mail ile Takip Et