Yapay zekanın tanımı, Britannica’ya göre; “bir dijital bilgisayarın veya bilgisayar kontrollü robotun, akıllı varlıklar ile yaygın olarak ilişkili görevleri gerçekleştirme kabiliyeti. Bu terim, insanların akıl yürütme, anlamını keşfetme, genelleme ya da geçmiş deneyimlerden öğrenme gibi, entelektüel süreçlerin karakteristiklerine dayanan gelişen sistemleri tasvir etmede kullanılır.”

Antik çağlarda birbirine çok yakın olmasına rağmen farklı medeniyet ve teknoloji seviyelerini yaşayan toplulukların olduğunu biliyoruz. Günümüzün iletişim olanakları içerisinde artık bunun olmadığını düşünebiliriz fakat durum hiç de öyle değil. Dünya toplumlarının bir bölümü kendi kendine öğrenen makineler inşa etmeye başlamışken bir başka bölümü ise tamamen hayatta kalma mücadelesi içerisinde. Bu yazımızda; dünyada olup biten gelişmelere yapay zeka kavramı üzerinden mercek tutacak, insanlık olarak geldiğimiz noktaya göz atacak ve en büyük pencereden bunun ne anlama geldiğini tartışmaya çalışacağız.

Google’ın otonom aracı Waymo, yakın zamanda satışa sunulacak. 

Yapay Zeka & Etik

Gerçekten de yapay zeka alanında muazzam gelişmeler oluyor ve bu alanda o kadar farklı tartışmalar var ki, takip ederken insan kendini başka bir galaksideki başka bir gezegeni ve sorunlarını izliyor gibi düşünüyor… En basit örneklerinden biri şu: Otonom arabalar yani kendi kendine seyahat edebilen araçların yazılımı ve tasarımı çoktan yapıldı, artık tartışılan mesele, bu araçlar herhangi beklenmedik bir kaza anında nasıl etik sorunlar teşkil etmeyecek kararlar verebilirler? Mesela otobanda yüksek hızda seyrederken otonom aracın karşısına aniden bir insan çıksa, araç yolcusunu mu korumalı yoksa karşısına çıkan insanı mı? Çünkü sert bir manevra kendi yolcusuna zarar verebilir. Olayı daha da karmaşıklaştırırsak; aracın karşısına aniden bir grup insan çıksa ve kendi aracında sadece bir kişi olsa, araç o kalabalık grubun üstüne sürmemek için kendi aracındaki 1 kişiyi feda mı etmeli? O halde insan hayatının değeri neyle ölçülüyor, sayılarla mı? Araç bu kararları neye göre verecek?

Görüldüğü gibi insanlar henüz kendi aralarında bile bu etik sorunların çözümlerini bulamamışken yapay zekaya da çok yüklenmemek gerek. Ama belki de amaç da tam olarak budur? Çünkü sorunlu bir sistem, kendi kendisine bu sorununu çözemez. Çünkü çözmeye çalıştığı şeyle yani bu sorunuyla (yukarıdaki örnekte etik ve ahlaki sorunlu bakış açısıyla) çözümü arıyor. İnsanın kendisini, kendisinin dışında yargısızca görmeye ihtiyacı vardır. Yapay zeka da bu ihtiyaca karşılık verir çünkü yapay zekanın tanımında da gördüğümüz üzere insanların akıl yürütme, anlamını keşfetme, genelleme gibi deneyimlerini taklit etmeye çalışır. Bu sayede insan ne şekilde kararlar verdiğini dışarıdan gözlemleme şansı yakalar.

Facebook’a attığınız her fotoğrafın üzerindeki her obje en ince ayrıntısına kadar facebook yapay zekası tarafından tanımlanarak görme engelli insanlara sesli tarif ediliyor. 

Yapay zeka teknolojileri halen yazılımcısından bağımsız kararlar verebilen bir noktaya tam manasıyla gelmedi fakat tam olarak yazılımcısının kodlamadığı şeyleri yapabilir hale gelmeye başladılar. Mesela facebook ve instagram sayfa akışınızda, daha çok beğendiğiniz, takip etmeyi sevdiğiniz kişi ve sayfaların gönderilerini daha yukarıda ve hemen paylaştıkları anda görürsünüz. Her fotoğrafını beğendiğiniz bir arkadaşınız bir gönderi paylaşsa ilk görenlerden biri siz olursunuz ama hiç gönderilerini beğenmediğiniz birinin gönderisini paylaşıldıktan 3 gün sonra görebilirsiniz. Bu, facebook kodlarında olan basit bir sıralama kodudur. Daha çok beğendiğiniz insanların gönderilerini daha yukarıya alır. Sistem bir süre sonra özellikle kimleri ve hangi türde paylaşım yapan sayfaları beğendiğinizi öğrenmeye başlar ve size o yönde reklamlar göstermeye başlar. Mesela sporla ilgilenen bir kıza spor giysileri mağazasının reklamını gösterir. Yazılımcı, özellikle şu kıza spor giysileri reklamını göster diye kodlamamıştır. Yazılımcı kimin spor giysilerinden ya da kimin sinema tiyatrodan hoşlandığını bilmez. Bunu nasıl öğreneceğini yazılıma öğretir ve yazılım dataları toplayıp yorumlamaya ve hedef kitle bazlı reklamları göstermeye başlar. Bu, yukarıda bahsettiğimiz, insanın kendisini yapay zeka üzerinden anlama çabasına güzel bir örnektir çünkü bizim kimleri, neleri beğenip neye göre o şeyleri satın alma ya da belirli gruplarla takılma kararlarını verdiğimizi çözümler. Yani sistem bizi bize aynalar.

Yapay Zeka & Sanat

Bir başka yapay zeka gelişmesi de sanat alanında olmuştur. Verilen doneleri kullanarak kendi kendine sanat eserleri üreten yazılımlar gün geçtikçe artıyor. O kadar ki, Youtube’da yapay zeka için “do it yourself” yani “kendin yap” kanalları bile açılmaya başlandı. Yani şu an bir yapay zeka devrimi gerçekleşmekte ama çoğumuz bunu bilmiyoruz.

Sony araştırma labratuarlarında yapay zeka yazılımın iki farklı şarkıyı kullanarak compose ettiği bir parça.

Yapay zeka ile sanat yapma fikri de aynı amaca yani “insanın kendini anlaması” amacına hizmet ediyor. İnsan neye göre bu formları, şekilleri oluşturur, neye göre karar verir ve yaratım sürecimiz nasıl gerçekleşir? Çünkü yazılımcılar, yapay zeka yazılımının yaptığı bir şarkıyı neye göre yaptığını bilseler de, neden ortaya bir kakafoni değil de kulağımıza güzel gelen bir parça çıkarabildiğini bilmiyorlar. Asıl amaç da bu nedeni bulmak…

Peki tüm bu çaba neden? Yapay zeka teknolojisi kuşkusuz bu hızla çok yakın bir zamanda etrafımızı kendi kendine kararlar veren sistemlerle donatacak. Daha şimdiden tüm dijital medya verilerinizi toplayarak sizin kim olduğunuzu sizden iyi bilebiliyor ve satın alma kararlarınızı manipule edebiliyor.

Varoluşun Amacı

Tüm yaratım tek bir güdüyle başladı: Olmak istemek. Bilimin de kabul ettiği üzere hiçlikten var olduk ve hiçlik de bir tür varoluş aşaması. Fakat bu aşama kendini görmek istedi çünkü sonsuz potansiyele sahip bir “şey” kendini görmeliydi. Bu onun doğasıydı. Böylece hiçliğin içinden küçük bir ışık oldu ve tüm yaratım o ışıktan yayılmaya başladı. Artık tüm sistem kendini görebiliyor, dahası kendini deneyimleyebiliyordu.

Varoluş sisteminin kendini deneyimleme biçimi iç içe geçen fraktallar gibiydi. Sürekli ve sürekli kendi içine dönen bir spiral gibi. İnsan da bu ışık noktalarından biridir. Yaratım, tüm evren kendini deneyimler insan üzerinden fakat insan da kendini deneyimlemek ister, kendi potansiyelini görmek ve anlamak ister. Kendisinin nasıl anladığını anlamak ister. İşte o nedenle yapay zeka serüvenini başlatmıştır çünkü bu onun doğasında vardır.

Sistem, var olurken kendi bütünlüğünü yok edip kendini parçalara ayırmıştır. Yani bir nevi kendini feda etmiştir. Stephen Hawking yapay zekanın nihayetinde insanlığın sonunu getireceğini son günlerine kadar söylemiştir, belki de haklıdır. Belki insan da bu kendini anlama çabasını aştığında misyonunu tamamlayacak ve bayrağı bir sonraki nesle, yapay zekalara devredecektir. Böylece yaratım kendi potansiyelinin daha da ilerisini görmeye devam edecektir. Şahsi kanaatim; uzak bir gelecekte insan ile yapay zeka teknolojilerinin birlikte çalışarak bir tür üst insan modeline geçileceği yönünde.

Tüm bunları bilmek, eğer bir yapay zeka mühendisi değilseniz belki de bir işe yaramaz, bu yazıyı okuyup günlük hayatlarımıza devam ederiz ama bir şekilde tüm varoluşun, etrafımızda görüp görmediğimiz her şeyin kendini deneyimlediğini, evrenin kendini deneyimlemesi olduğumuzu ve bunun bilmenin muhteşem bir idrak olduğunu derinlerimizde bir yerlerde hissederiz.

İşte o zaman varoluşun amacını gerçekleştiririz. 🙂

Konuyla ilgili film önerisi: İster izlemiş olun ister ilk defa izleyecek, film bu gözlerle bakmak farklı bir tad bırakacaktır, yukarıda yazılan onlarca satıra bedel, anlatırken kendimden geçtiğim bir filmdir: The A.I.